Абулаббос Муҳаммад Толиб ибн Тожиддин Ҳасанхожа Ҳусай­ний Сиддиқийнинг форс тилидаги “Матлаб ут-толибин” (“Толиблар мат­лаби”) асари тахминан 1673 йили ёзиб тугатилган. Асар XVI–XVII асрларда Бухоро хонлигининг сиёсий, диний ва иқтисодий ҳаётида юқо­ри мавқега эга бўлган машҳур Жўйбор шайхлари ёки хожалари хона­донининг бир неча авлоди фаолиятига бағишланган. Муаллиф ўзи ҳам ушбу хонадонга мансуб бўлгани туфайли, Жўйбор хожаларининг ҳаёт тарзи, молу мулклари, муридлари ва хизматкорлари, қурдирган иморат­лари ҳамда Бухоро хонлари ва баъзи хорижий ўлкалар ҳукм­дорлари билан муносабатлари ҳақида муфассал маълумотлар беради. Асарда ўша даврлар бошқарув тизими ва хўжалик ҳаётига оид қатор атама­лар фаол қўлланилган. Шу сабабли “Матлаб ут-толибин” Мар­казий Осиёнинг XVI–XVII асрлардаги тарихига доир бирламчи ва мўътабар манбалар сирасига киради.

“Матлаб ут-толибин”нинг танқидий матнини тузиш учун асар­нинг ЎзР ФА ШИ хазинасида сақланаётган 1133/1718 йили кўчи­рилган қўлёзмаси таянч нусха сифатида танлаб олинди, шунингдек, Ўзбе­ки­с­тонда ва хорижда сақланаётган бошқа бир қанча қўлёзма­лардан ёр­дам­чи нусхалар тарзида фойдаланилди.

Ўзбекистон Республикаси ФА, Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институти; нашрга тай­ёрловчилар: Ғулом Каримий, Эркин Миркомилов; масъул муҳаррир Ҳалим Тўраев. – Тошкент: “Movarounnahr”, 2012. – Б.376.

ЎзР ФА Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институти ҳузуридаги илмий даражалар берувчи DSc.27.06.2017.Tar.44.01. – рақамли илмий кенгашнинг 2018 йилнинг 21 июнь куни соат 14:30даги мажлисида Тошкент давлат шарқшунослик институти тадқиқотчиси Джуманиязова Феруза Джуманазаровнанинг 07.00.03 – Жаҳон тарихи ихтисослиги бўйича “Илк ўрта асрларда Тохаристон ва Кобул водийсида туркий сулолалар” мавзусидаги (тарих фанлари бўйича) фалсафа доктори (PhD) диссертациясининг ҳимояси бўлиб ўтади.

Илмий раҳбар: т.ф.д. Аблат Ходжаев

Расмий оппонентлар: т.ф.д. Ашраф Ахмедов

                                     т.ф.д. Атаходжаев Азимхўжа Музафарович

Етакчи ташкилот: Тошкент давлат педагогика университети

Манзил: 100170, Тошкент шаҳри, Мирзо Улуғбек тумани, Мирзо Улуғбек кўчаси, 79-уй, Тел/факс (0371) 262-54-61, 262-52-77.

e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Автореферат Джуманиязова Ф.30.05.2018

ЎзР ФА Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институтида 2015-2017 йилларда “Термизлик алломалар илмий меросини тадқиқ этиш, асарларининг таржима ва нашрини амалга ошириш” амалий лойиҳаси доирасида термизлик ислом алломалари асарларини илмий изоҳли нашрини тайёрлаб нашр қилиш ишлари олиб борилди. Мазкур давр мобайнида ислом илмларининг турли йўналишлари, ҳамда тарих ва адабиётга оид ўндан ортиқ асарларнинг араб ва форс тилларидан ўзбек тилига илмий-изоҳли таржималари амалга оширилди. Бу асарларнинг деярли барчаси ўзбек исломшунослиги ва шарқшунослиги соҳасида илк бор илмий муоамлага киритилди.

         Лойиҳа фаолиятининг ижобий натижаларидан яна бири лойиҳа доирасида шарқ тилларидан ўрта аср манбаларини ўзбек тилига илмий изоҳли нашрлари тайёрлаш борасида малака ва тажриба тўплаган кадрлар ҳам тайёрланди. Муайян маънода ЎзР ФА Шарқшунослик институтида оид ислом илмларига оид ўрта асрларда яратилган манбаларни илмий муомалага киритиш борасида мактаб шаклланди десак муболаға бўлмайди.

         Ўтган даврда бошланган бу эзгу амал бугуни кунда ҳам Шарқшунослик институтининг “Исломшунослик ва ижтимоий фикр тарихи” бўлимида давом эттирилиб ривожлантирилмоқда.

         Қуйида лойиҳа доирасида яратилган нашрларининг айримлари ҳақидаги маълумотлар билан танишиш мумкин.

5. Ал-Ҳаким ат-Термизийнинг “Қайтарилган ишлар” (“ал-Манҳиёт”) асари илмий-изоҳли таржимаси ва матни. Араб тилидан таржима, изоҳлар ва кўрсаткичлар муаллифлари О.Қориев ва М. Исмоилов. Сўз боши муаллифи - лойиҳа раҳбари т.ф.н. О. Қориев. (2017й. 330 б).

Бу асар ҳадис шарифларда инсонлар томонидан ҳар қандай ҳолатда ҳам қилишдан қайтарилган ишлар, ҳатти-ҳаракатлар ьаёни ва шарҳига бағишланган. Инсонларнинг юксак ахлоқий сифатларига ёт бўлган ҳатти ҳаракатлардан қайтарилар экан, унинг сабаб ва негизлари рчиб берилган. Одатда кундалик ҳаётимизда ота-боболаримиз авлодларни қилмасликлари лозим деб уқтирган ишларнинг инсон ва жамият учун зарарли жиҳатлари оят ва ҳадислар асосида изоҳлаб берилган.

ЎзР ФА Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институтида 2015-2017 йилларда “Термизлик алломалар илмий меросини тадқиқ этиш, асарларининг таржима ва нашрини амалга ошириш” амалий лойиҳаси доирасида термизлик ислом алломалари асарларини илмий изоҳли нашрини тайёрлаб нашр қилиш ишлари олиб борилди. Мазкур давр мобайнида ислом илмларининг турли йўналишлари, ҳамда тарих ва адабиётга оид ўндан ортиқ асарларнинг араб ва форс тилларидан ўзбек тилига илмий-изоҳли таржималари амалга оширилди. Бу асарларнинг деярли барчаси ўзбек исломшунослиги ва шарқшунослиги соҳасида илк бор илмий муоамлага киритилди.

         Лойиҳа фаолиятининг ижобий натижаларидан яна бири лойиҳа доирасида шарқ тилларидан ўрта аср манбаларини ўзбек тилига илмий изоҳли нашрлари тайёрлаш борасида малака ва тажриба тўплаган кадрлар ҳам тайёрланди. Муайян маънода ЎзР ФА Шарқшунослик институтида оид ислом илмларига оид ўрта асрларда яратилган манбаларни илмий муомалага киритиш борасида мактаб шаклланди десак муболаға бўлмайди.

         Ўтган даврда бошланган бу эзгу амал бугуни кунда ҳам Шарқшунослик институтининг “Исломшунослик ва ижтимоий фикр тарихи” бўлимида давом эттирилиб ривожлантирилмоқда.

         Қуйида лойиҳа доирасида яратилган нашрларининг айримлари ҳақидаги маълумотлар билан танишиш мумкин.

4. Ал-Ҳаким ат-Термизийнинг “Яширин масалалар” (“Масаил ал-макнуна”) асари илмий-изоҳли таржимаси ва матни. Араб тилидан таржима, изоҳлар, кўрсаткичлар ва сўз боши муаллифи М. Исмоилов. (2017й. 300 б.).

Асар аксар ирфоний мавзуларни баён қилувчи асарлардан биридир. Асарда ҳамма ҳам билавермайдиган, тафаккур аҳли орасидан айрим зотларгина илғаб олиши мумкин бўлган қалбда кечадиган нозик масалалар ҳақида сўз юритилган. Ундаги асосий ғоя комил инсон тарбиясида илм ва маърифатнинг ўрни, нафс тарбияси аҳамиятининг юксак эканлигидир.

ЎзР ФА Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институтида 2015-2017 йилларда “Термизлик алломалар илмий меросини тадқиқ этиш, асарларининг таржима ва нашрини амалга ошириш” амалий лойиҳаси доирасида термизлик ислом алломалари асарларини илмий изоҳли нашрини тайёрлаб нашр қилиш ишлари олиб борилди. Мазкур давр мобайнида ислом илмларининг турли йўналишлари, ҳамда тарих ва адабиётга оид ўндан ортиқ асарларнинг араб ва форс тилларидан ўзбек тилига илмий-изоҳли таржималари амалга оширилди. Бу асарларнинг деярли барчаси ўзбек исломшунослиги ва шарқшунослиги соҳасида илк бор илмий муоамлага киритилди.

         Лойиҳа фаолиятининг ижобий натижаларидан яна бири лойиҳа доирасида шарқ тилларидан ўрта аср манбаларини ўзбек тилига илмий изоҳли нашрлари тайёрлаш борасида малака ва тажриба тўплаган кадрлар ҳам тайёрланди. Муайян маънода ЎзР ФА Шарқшунослик институтида оид ислом илмларига оид ўрта асрларда яратилган манбаларни илмий муомалага киритиш борасида мактаб шаклланди десак муболаға бўлмайди.

         Ўтган даврда бошланган бу эзгу амал бугуни кунда ҳам Шарқшунослик институтининг “Исломшунослик ва ижтимоий фикр тарихи” бўлимида давом эттирилиб ривожлантирилмоқда.

         Қуйида лойиҳа доирасида яратилган нашрларининг айримлари ҳақидаги маълумотлар билан танишиш мумкин.

3. Ал-Ҳаким ат-Термизийнинг “Қуръондаги маънодош сузлар” (“Таҳсил назаир ал-Қуръон”), асари илмий-изоҳли таржимаси ва матни. Араб тилидан ўзбек тилига таржима, изоҳлар ва кўрсаткичлар муаллифлари О. Қориев ва Ҳ. Аминов. (2017 й. 200 б.).

Асар 80дан ортиқ арабча сўз ва ибораларнинг Қуръони карим оятларида турли маъноларда келиши мавзусига бағишланган. Бирор бир сўз ёки ибора турли маъноларда келиши изоҳланар экан уларнинг араб тилидаги бу сўзнинг қайси ўзакдан олинганлиги ва мазкур маънони ифода этилишининг грамматик қонуниятлар ҳақила фикр юритилади. Шу нуқтаи назардан асар нафақат диний, маънавий-маърифий, балки тилшунослик сохаси учун ҳам алоҳида аҳамиятлидир.