Давлат ҳокимияти бошқаруви йўналишида:

1. Биз бошқарувда шаффофлик ва ошкоралик тамойилига қатъий риоя этилишини таъминлаймиз, оммавий ахборот воситалари ходимлари, шу жумладан, журналист ва блогерларнинг ҳуқуқий мақомини халқаро андозалар даражасига кўтариш ва уларни ижтимоий ҳимоя қилишнинг аниқ чораларини кўрамиз.
2. Биз 2019 йилдан буён таъкидлаб келаётганимиздек, маҳаллий ҳокимларни сайлаш тизимини жорий этамиз ва ҳокимларнинг халқ депутатлари маҳаллий Кенгашлари раислари лавозимида ўтиришига чек қўямиз.
3. Биз коррупционерларга Ватан тараққиётига тўғаноқ бўлувчи хоинлар деб қараймиз! Коррупциянинг барча кўринишлари учун кескин жазо чораларини қўллаймиз!
4. Биз табиий бойликларни, жумладан табиий газ ва электр энергиясини аввало халққа берилишини, эҳтиёждан ортиғини эса четга сотилишини йўлга қўямиз.

Адолатлилик ва суд-ҳуқуқ йўналишида:

5. Биз шахсий ҳуқуқ ва эркинликлар, жумладан, шахс дахлсизлиги, шахсий дахлсизлик, мулк дахлсизлиги, турар жой дахлсизлиги, наботат ва ҳайвонат олами дахслизлиги тамойилларига қатъий риоя этилишини таъминлаймиз.
6. Биз жамиятда, жиноятчиликка, шу жумладан, давлат мулкини ўзлаштиришга, порахўрликка, тамагирликка, зўравонликка, экстремизм ва терроризмга қарши муросасиз курашамиз. Ҳар қандай кўринишдаги “самосуд” учун қатъий жазо белгилаймиз. Айрим жиноят турларига маънавий жазо қўллаш йўлга қўямиз.
7. Биз 2019 йилги амалдаги сайловолди дастуримизда мустаҳкамлаб қўйилган ғоя яъни,:

- барча ижро билан боғлиқ ваколатларни, жумладан, жазони ижро этиш муассасаларини адлия идоралари тузилмасига бериш;

- ягона юрисдикция судларини ташкил этиш жараёнини қуйи поғоналарга – туман (шаҳар) даражасига қадар тушириш;

- мамлакатда ягона тергов органи – Тергов қўмитасини ташкил этиш орқали инсон ҳуқуқ ва эркинликларини халқаро талаблар доирасида таъминлаймиз.

Ижтимоий йўналишда:

8. Ҳар бир инсон бошпанага эга бўлишга ҳақли. Биз уй-жойларнинг нархини кескин камайтирамиз. Ҳаммабоп ва ҳамёнбоп уйлар – ижтимоий ҳимоянинг муҳим шартидир. Аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламларини муниципал уйлар билан таъминлаймиз.
9. Биз пенсиядаги юқори чекловларни бекор қиламиз ва ҳар кимнинг меҳнатига, олган маошига ва ижтимоий тўловларига яраша пенсия таъминотини йўлга қўямиз.

Мактабгача таълим соҳасида:

10. Биз болаларни мактабгача таълим муассасаларига ҳозиргидек уч ёшидан эмас, икки ёшидан бошлаб, ҳеч қандай навбатларсиз юз фоиз қамраб оламиз.

Умумий ўрта таълим соҳасида:

11. Биз таълим ва тарбия тизимини ривожланган ва шарқ маданиятига мос келадиган илғор тажрибалар ва миллий қадриятлар ва урф-одатлар асосида умумий ўрта таълимнинг янги стандартларини яратамиз.
12. Биз марказдан узоқ қишлоқларда яшаб, аъло баҳолар билан ўқиган иқтидорли кам таъминланган ёшларни давлат ҳисобидан олий таълим олишини кафолатлаймиз.

Олий таълим соҳасида:

13. Биз таълим тизимида кечаётган тарқоқликлардан, қарама-қаршиликлардан воз кечиш учун Мактабгача таълим, Халқ таълими, Олий ва ўрта-махсус таълим вазирликларини ягона – Таълим вазирлигига айлантирамиз!
14. Биз олий таълим квоталарини бутунлай йўқ қиламиз ва ҳар кимга олий таълим олиш ҳуқуқи эркинлигини ҳамда рейтинги юқори бўлган талабаларни бепул олий таълим олишини кафолатлаймиз.

Илм-фан соҳасида:

15. Илм-фанни молиялаштиришга сарфланадиган маблағ 2030 йилда ялпи ички маҳсулотнинг 2 фоизига қадар уни давлат бюджетидан молиялаштиришни босқичма-босқич таъминлаш зарур, деб ҳисоблаймиз.
16. Ўзбекистонда жаҳоннинг Гавай, Канар ороллари ҳамда Чилида жойлашган энг нуфузли обсерваториялари билан рақобатлаша оладиган Майданак обсерваториясидан унумли фойдаланган ҳолда астрономия соҳасида аждодларимиз илмий мероси анъаналарини давом эттирамиз.
17. Мамлакатда “Озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш – 2030” концепциясини ва манзилли дастурлар ишлаб чиқиш таклифини илгари сурамиз. Бунда, алоҳида эътиборни Каратахен протоколини амалга оширилишига ва ген муҳандислик усуллари ёрдамида ўзгартирилган организм маҳсулотларини яратиш ва фойдаланиш тамойилларига қаратамиз.

Тиббиёт соҳасида:

18. “Ақлли тиббиёт” тизимини йўлга қўямиз, аҳолининг тиббий маданиятини ошириш бўйича “Миллий дастур” яратамиз.
19. Болалар орасида кенг тарқалаётган ва уларнинг соғлом ривожланишига тўсиқ бўладиган ясситовонлик, сколиоз, тиш касалликларига биринчи ва ўта муҳим масала сифатида қараймиз.
20. Шунингдек, репродуктив саломатлик масаласи, онкология, сил, қанд касалликларини олдини олиш ва тўлиқ давлат ҳисобидан даволаш алоҳида диққат-эътиборимизда бўлади.
21. Дори-дармон спекуляциясига, нархларни асоссиз оширилишига чек қўямиз!

Маънавият йўналишида:

22. Маънавий тарбиянинг устуворлигини таъминлаш мақсадида тарихий қадриятларимизга асосланган “Жамиятда юриш-туриш, одоб-аҳлоқ қоидалари” кодексини яратамиз.
23. Биз динимизнинг илму ирфон, яъни дунёвий юксалишга чорловчи ғоялари тарғиботини кучайтириш орқали “Ислом манбалари ва мантиқий билимлар уйғунлиги” лойиҳасини амалга киритамиз.

Иқтисодиёт йўналишида:

24. Биз рақамли иқтисодиётни қўллаб қувватлаймиз. “Рақамли иқтисодиётда аҳоли бандлигини таъминлаш Концепцияси – 2030” лойиҳасини жорий қиламиз.
25. Рақобатни кучайтириш орқали монополияга барҳам берамиз. Буюртмачи ва етказиб берувчи ўртасида тузиладиган шартномани қудратли ҳуқуқий воситага айлантирамиз ва бу жараёнга ҳокимият аралашувига чек қўямиз.
26. Мамлакатнинг иқтисодий қудратини мустаҳкамлаш мақсадида ундириладиган барча тўловлар (жарималар, давлат божлари, йиғимлар ва бошқа мажбурий ундирувлар) тўлалигича давлат бюджетига йўналтирилиши шарт, деб ҳисоблаймиз.

Яъни, барча даражадаги давлат ташкилотларининг “шахсий чўнтаги” бўлган турли махсус жамғармаларни бекор қилиб, давлат бюджетига тушишини таъминлаймиз.

27. Биз маҳсулот сифатини қатъий давлат назоратига оламиз, аниқ стандартлар жорий этиб, сифатсиз маҳсулот чиқариш ҳамда нарх-наволарнинг сунъий кўтаришга қаратилган хатти-ҳаракатлар учун кучайтирилган жазо чораларини қўллаймиз!

Сўз устаси Ҳожибой Тожибоев «Чанг бўлмаса, жанг бўлмаса, инсон минг йил яшайди» деган сўзни ҳазиломуз тарзида айтган бўлса-да, жон бор экан.

Дунё мутахассислари томонидан ўлимга олиб келувчи ҳолатлар таҳлил этилганида аён бўлдики, инсониятнинг ҳалокатига уруш, очарчилик, касалликлардан ҳам кўра экологиянинг ифлосланиши кўпроқ сабаб бўлар экан. Ўлимнинг асосий айбдори сифатида айнан нотоза атроф-муҳит кўрсатилмоқда. Буни бошқача қилиб заҳарланиш, деб атаса ҳам бўлади. Бинобарин, бузуқ экологик муҳит инсонни заҳарлаб, хавфли касалликларга эшик очиши тиббий жиҳатдан исботланган.

Бироқ, бу омил инсониятнинг диққат марказига ўрнашиб улгурмади. Экологиянинг ифлосланиши сабаб ўлимга юз тутганлар сони ОИТС, безгак, сил қурбонларидан 3 баробар кўпдир. Урушда ҳалок бўлганлар эса экологик муаммо боис вафот этганлардан 15 марта кам экан. Ҳатто ер юзини титратган коронавирус вабоси ҳам экологик муаммолар олдида ҳолва. Нотоза атроф-муҳит киши билмас ҳолда зарарни сингдириб улгуради.

Шунингдек, ҳавонинг ифлосланиши натижасида баъзи саратон касалликлари келиб чиқиши аниқланган. Жумладан, атроф-муҳит ва ҳавонинг тамаки тутуни, асбест, кварц, эритувчилар, дизель мойи чиқиндиси, кўмир маҳсулотлари, бўёқ ёки ёғоч чанглари билан ифлосланиши, ҳавода радон газининг мавжудлиги ўсма касалликлари ривожланиш хавфини ошириши мумкин. Ичимлик сувининг таркибида кўп миқдорда маргимушнинг бўлиши тери, қовуқ ва ўпка саратонини ривожлантириши аниқланган.

Экологик муаммолар болалар ҳаётини ҳам хавф остида қолдиради. Зарарли экологик муҳит сабабидан хромосомаларда норасолик вужудга келган бўлса, ақлий ва жисмоний ривожланишдан орқада, ногирон болалар дунёга келади. Онкологик хасталикларнинг сабаблари кўп, аммо унга асосан ёмон экология айбдордир. Қайси ҳудудда экологик ҳолат танг бўлса, ўша ернинг болаларида хавфли ўсмалар кўп кузатилади.

Экологик носозлик нафақат онкология, балки бошқа касалликлар, масалан аллергик ва инфекцион дардларга сабабчидир. Мутахассисларнинг янги изланишларига кўра, ҳар учинчи ҳолатда тўсатдан ўлим синдромига атроф-муҳитнинг автомобиль газлари билан ифлосланиши сабаб бўлмоқда.

Ҳаводаги чангга қарши қандай курашиш мумкин? Бунинг йўллари кўп, масалан сунъий кўллардан фойдаланиш. Ундаги сув ҳавонинг намлик миқдорини мўътадиллаштириб, атмосферани тозалаб туради. Лекин юртимизда сув ҳавзалари кўпайтирилишнинг ўрнига уларни йўқ қилишга ҳаракат қилинаётгани таассуфли ҳолатдир. Бундан анча йиллар аввал пойтахтдаги Ўзбекистон давлат консерваторияси биноси ўрнида катта кўл бўларди, ҳозир ундан асар йўқ. Яқинда Миллий боғдаги кўл ҳам таг-туги билан йўқ қилиниб, ўрнига аллақандай «сити» қаққайтириб қўйилди. Ғафур Ғулом номидаги истироҳат боғи ҳам шундай режалар чангалида турибди.

Америка натуралисти Генри Давид Торо кўлларга «Ернинг кўзи» дея таъриф берган. Афсуски, ҳозир бизда муҳташам «сити»ларга ружу қўйилиб, ҳаёт ва соғлиқ учун фойдали манбалардан воз кечилмоқда. Юртимизда соҳа мутахассислари етарли бўлишига қарамай уларнинг ҳукумат қарорлари пайти фикр билдирмай, қўл қовуштириб ўтириши таажжубланарли.

Сув ресурсларини муҳофаза қилиш зарурлиги сўнгги ўн йил мобайнида бир қатор глобал ва минтақавий музокараларда муҳокама қилинган. Масалан, бу мавзу 1992 йилда Сув ва атроф-муҳит бўйича халқаро конференцияда (Дублин конференцияси) тақдим этилган бўлиб, унинг хулосалари Дублин тамойиллари деб аталган.

Бу 1992 йилда Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Атроф-муҳит ва барқарор ривожланиш конференцияси («Ер саммити»)да ҳам ушбу масала кўтарилган. 1999 йилда Бутунжаҳон сув кенгаши «Сувнинг умумий кўриниши» деб номланган ҳужжатни ишлаб чиққан бўлиб, сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш бўйича асосий кўрсатмалар берилди.

2002 йилда Ёханнесбургеда бўлиб ўтган Барқарор ривожланиш бўйича жаҳон саммитида сув ХХI асрнинг глобал устувор йўналишларидан бири сифатида белгиланган. Ичимлик суви – алоҳида катта мавзу, ҳозир сўз юритаётганимиз сунъий сув ҳавзалари ҳам муҳим масала бўлиб, жиддий эътиборни талаб қилади.

Орол денгизи - Марказий Осиёдаги ёпиқ ҳавзада жойлашган катта кўл. Совет тузумидаги нотўғри сиёсат – пахта далаларини суғоришдаги хўжасизларча муносабат, яъни Орол денгизига оқиб тушаётган дарёлардан катта миқдордаги сувнинг бурилиши туфайли сувнинг майдони ва ҳажми сезиларли даражада камайган, оқибатда шўрланиш даражаси ошган. Бу хатонинг азобини ҳалигача тортяпмиз. Мамлакатимизда денгиз йўқлиги боис Ўзбекистон ёд танқислигига учраган ҳудудлар рўйхатида туради, аҳолининг катта қисми турли даража ва кўринишлардаги эндокрин касалликлар билан юрибди.  

Шунга ўхшаш хатоликка Хитойда ҳам йўл қўйилган. 1950 йили Хубей провинциясида гуруч майдонларини кўл сувлари ҳисобидан мелиорация қилиш мамлакатдаги кўллар сонини камайтириб юборди. Шунингдек, Ухан шаҳрида уйлар қуриш учун ерларни ўзлаштириш кўлларга ва уларнинг сувларидан фойдаланишга катта таъсир кўрсатди. Тарихда сабоқ чиқаришга ундовчи воқеалар кўп. Форс шоири Рудакий айтганидек, «Кимда-ким ҳаётдан олмаса таълим, Унга ўргатолмас ҳеч бир муаллим».

Ўзбекистон Экологик партияси «навниҳол» сиёсий куч бўлишига қарамай, экологик муаммолар ҳажман унга мослашмаслиги табиий. Балки мазкур ташкилотнинг фаолияти атроф-муҳитдаги вазиятдан келиб чиқиб, салмоқ касб этиши шарт.

Баҳром АБДУҲАЛИМОВ,

«Адолат» СДП Сиёсий Кенгаши раиси

https://uza.uz/uz/posts/muhtasham-sitilarga-ruzhu-qoyish-ekologik-tanglikni-kuchaytiradi_303686